Dzisiaj będziemy mówić o kalendarzach. O tym jakich kalendarzy używano w przeszłości i o tym kalendarzu, który jest używany do dzisiaj. Najpierw jednak zacznijmy od tego jakie są dwa rodzaje kalendarzy?

Kalendarze dzielimy na słoneczne i księżycowe. Kalendarze słoneczne to np. kalendarz Majów czy Azteków, ale także kalendarz juliański oraz gregoriański. Kalendarze księżycowe to jedne z najstarszych kalendarzy. Należy do nich np. kalendarz babiloński oraz żydowski. My dzisiaj skupimy się na jednym kalendarzu księżycowym. Chodzi o kalendarz żydowski, który jest używany w Biblii dlatego niektórzy nazywają go kalendarzem biblijnym. Będziemy też mówić o dwóch kalendarzach słonecznych. Chodzi o kalendarze juliański i gregoriański.

Jak pewnie wiecie w kalendarzu, który dzisiaj używamy jest 12 miesięcy. A ile w dzisiejszym kalendarzu jest dni w roku? W dzisiejszych kalendarzach rok ma 365 dni, ale co 4 lata jest rok przestępny i mamy 366 dni.

Dlaczego nasz kalendarz ma 12 miesięcy i 365 dni? To długa historia i trzeba ją zacząć od kalendarza księżycowego. Kiedyś słowo “miesiąc” miało inne znaczenie niż dzisiaj. Czy wiecie co w języku staropolskim oznaczało słowo “miesiąc”? Np. w pewnej piosence są takie słowa: “Świeci miesiąc na niebie”. W dawnych czasach ludzie mierzyli czas patrząc na księżyc. Każdej nocy księżyc jest inny. Najpierw jest nów. Tak się nazywa noc, w której nie widać księżyca. Później każdej nocy księżyc robi się coraz większy aż widać go całego. Na cały księżyc mówi się, że jest on w pełni. Ta noc to pełnia księżyca. Później jednak księżyc zaczyna maleć i ponownie znika. Jeden taki cykl to miesiąc księżycowy. Kiedyś ludzie nie mówili wyjadę na miesiąc tylko mówili wyjadę na jeden księżyc. Ile trwa taki miesiąc księżycowy?

Miesiąc księżycowy czyli czas od jednego nowiu do drugiego to 29,5 dnia. Co się robi z tą połówką? Najczęściej liczy się to tak, że pierwszy miesiąc ma 29 dni, a drugi 30, potem znowu 29 i znowu 30 i tak dalej. Tak więc miesiąc księżycowy to dokładnie 29,5 dnia, ale można też powiedzieć, że taki miesiąc ma albo 29 albo 30 dni. Ile więc trwa rok księżycowy?

Dzisiaj będzie trochę matematyki. W roku jest 12 miesięcy. Tak więc jeżeli pomnożycie (np. na kalkulatorze) 29,5 * 12 = 354. Jak jednak mówiliśmy rok ma naprawdę 365 dni. Ile to jest 365 (czyli nasz rok) odjąć 354 (czyli rok księżycowy)? 365 - 354 = 11 dni. Tak więc kalendarz księżycowy przesuwał się co roku o te 11 dni. Po trzech latach z tych 11 dni robiło się 33 dni czyli cały dodatkowy miesiąc. Ci, którzy używali kalendarza księżycowego dodawali więc tak mniej więcej co trzy lata dodatkowy 13 miesiąc. Tak więc normalny rok księżycowy miał 12 miesięcy, ale co 3 lub 4 lata dodawano 13 miesiąc. Tak się działo w kalendarzu żydowskim czyli kalendarzu biblijnym.

Niestety kalendarz księżycowy był przez to dość nieregularny. W dawnych czasach większość ludzi pracowała na roli. Np. Żydzi siali i zbierali różne rośliny w zależności od tego jaki był miesiąc. W pierwszym miesiącu zbierali jęczmień, w drugim pszenicę itd. W tym pierwszym miesiącu Żydzi mieli święto, które nazwali pascha. Podczas tego święta kapłan przynosił do świątyni snop jęczmienia aby ofiarować go Bogu. Tak więc ten kalendarz żydowski regulowano tak, aby w pierwszym miesiącu wyrosło już zboże, aby wyrósł jęczmień. Gdy jęczmień jeszcze nie zdążył wyrosnąć dodawano ten 13 miesiąc. Dzięki temu w pierwszym miesiącu był snop jęczmienia. Do czego nam jest potrzebny tamten kalendarz?

Właśnie podczas tego święta uśmiercono Jezusa. Dlatego święta Wielkanocy są obchodzone nieregularnie. Boże Narodzenie wypada zawsze 25 grudnia, ale Wielkanoc wypada czasami w marcu, czasami w kwietniu. Wypada tak nieregularnie, bo Wielkanoc jest ustalana według biblijnego kalendarza księżycowego. Tak więc chociaż my dzisiaj używamy kalendarza słonecznego to dalej ludzie potrzebują tamtego starego kalendarza księżycowego aby ustalić kiedy jest Wielkanoc.

Tak więc żydowski kalendarz zaczynał się najczęściej w marcu. Nie tylko Żydzi używali kalendarza księżycowego. Także Grecy i Rzymianie używali najpierw kalendarza księżycowego. Oni też zaczynali swój rok od marca. Ich pierwszy miesiąc czyli marzec wziął nazwę od boga Marsa, a trzeci miesiąc czyli maj wziął nazwę od bogini Maji. Dlaczego jednak dzisiaj marzec jest trzecim miesiącem, a maj piątym? Co więcej włoskie nazwy czterech miesięcy też są przesunięte.

Po włosku na wrzesień się mówi Settembre co pochodzi od słowa sette czyli siedem. Dzisiaj jednak wrzesień jest dziewiątym miesiącem, a nie siódmy. Ten sam problem mamy z październikiem (po włosku Ottobre), listopadem (po włosku Novembre) i grudniem (po włosku Dicembre). Czemu grudzień nazywa się po włosku dziesiątym miesiącem chociaż dla nas jest ostatnim, dwunastym miesiącem?

Kiedyś 11 miesiącem był styczeń, a 12 był luty. Dzisiaj styczeń to pierwszy miesiąc, a luty to drugi miesiąc. Czemu doszło do tej zmiany? W roku 154 p.n.e. w Hiszpanii, która należała do cesarstwa rzymskiego wybuchła rebelia. Rzymianie potrzebowali nowego wojska, a takie wojsko formowano dopiero na początku roku. Rzymianie więc skrócili tamten rok - 154 p.n.e. Zakończyli ten rok w 10 miesiącu czyli w grudniu. Od tego roku grudzień był stał się ostatnim miesiącem, a styczeń stał się pierwszym miesiącem. Wcześniej grudzień był miesiącem 10, a styczeń był miesiącem 11. W tamtym jednak roku Rzymianie wybrali dwóch konsulów 1 stycznia, a dla Rzymian rok zaczynał się od wyboru dwóch konsulów. Zawsze było dwóch konsulów i sprawowali oni władzę przez jeden rok.

Tamten rzymski kalendarz był już trochę podobny do naszego. Od 154 roku Rzymianie rozpoczynali rok tak jak my 1 stycznia. Używali też kalendarza słonecznego. Była jednak jedna znacząca różnica - rzymski rok miał tylko 365 dni. A ile dni ma rok w naszym dzisiejszym kalendarzu? Nasz kalendarz też ma 365 dni, ale co cztery lata dodajemy jeden dzień i wtedy mamy 366 dni. Rzymianie nie wiedzieli, że trzeba dodawać ten 1 dzień co cztery lata i kalendarz się przesunął.

Wtedy naczelnym kapłanem w Rzymie został jeden z najbardziej znanych Rzymian. Jak się nazywał? Gdy Juliusz Cezar został naczelnym kapłanem, po łacinie miał tytuł Pontifex Maximus postanowił to naprawić. Juliusz Cezar wprowadził coś co my stosujemy do dzisiaj. Kazał co cztery lata dodawać jeden dzień. Co jednak zrobić z tym kalendarzem, który się przesunął. W czasach Cezara grudzień zamiast wypadać w zimę wypadał na jesieni. Juliusz Cezar kazał wprowadzić te zmiany w roku 46 p.n.e. i aby wyrównać kalendarz kazał dodać prawie trzy dodatkowe miesiące. Tak więc rok 46 p.n.e. był chyba najdłuższym rokiem w historii.

Jak się nazywał ten kalendarz, który wprowadził Juliusz Cezar? W starożytnym Rzymie imię Julia i Juliusz było zarezerwowane dla rodziny Cezara. Np. Juliusz Cezar miał córkę Julię. Nic więc dziwnego, że kalendarz przygotowany w czasach Juliusza Cezara i jego córki Julii nazwano kalendarzem juliańskim.

Okazało się jednak, że kalendarz juliański dalej ma maleńki błąd. Poprzedni rzymski kalendarz spóźniał się 1 dzień co 4 lata. Cezar kazał dodawać ten jeden dzień co 4 lata oraz nakazał dodać w roku 46 p.n.e. 80 dni, prawie trzy miesiące aby naprawić kalendarz. Jednak ten juliański kalendarz też miał błąd. Ten poprzedni kalendarz jak mówiłem spóźniał się 1 dzień co 4 lata, a kalendarz juliański spieszył się 1 dzień na 128 lat. Jak widzicie błąd był dużo mniejszy jednak do roku 1582 przesunął się o 10 dni. Co zrobiono?

Papieżem w 1582 roku był Grzegorz XIII. Nakazał on przygotować nowy kalendarz. Pracowało przy nim wielu astronomów, między innymi Mikołaj Kopernik. Nakazano więc cofnąć kalendarz o 10 dni i tak rok 1582 zamiast mieć jak zwykle 365 dni miał tylko 355 dni. Kiedy wprowadzono tą zmianę? Te 10 dni usunięto z października tego 1582 roku. Jakie więc dni były w tamtym październiku? 1, 2, 3, 4, 15, 16 itd. aż do 31. Nie było 5 października, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, czyli papież kazał usunąć 10 dni od 5 do 14 października 1582 roku. Możecie kogoś zapytać co się wydarzyło 5 października 1582 roku? Wtedy nic się nie wydarzyło, bo nie było tego dnia.

Był jednak pewien problem. Z jakiej religii jest papież? Papież jest najwyższym kapłanem religii katolickiej. Ma ten sam tytuł co Juliusz Cezar - pontifex maximus. W 1582 roku papieżem był Grzegorz XIII. Był on oczywiście katolikiem, ale w tamtych czasach wiele państw w Europie odeszło do katolicyzmu. Tak więc ten kalendarz gregoriański wprowadzono 15 października 1582 roku w Hiszpanii, Portugalii, Francji, w Polsce oraz we Włoszech. Inne kraje miały już wtedy religię protestancką i nie chciały wprowadzić katolickiego kalendarza, chociaż był on przecież dużo lepszy. Dzisiaj prawie wszyscy na świecie używają kalendarza gregoriańskiego, ale zmiana trwała długo. Np. protestancka Anglia wprowadziła ten kalendarz dopiero w 1752 roku czyli 170 lat później niż kraje katolickie. Rosja wprowadziła ten kalendarz dopiero po I wojnie światowej czyli w 1918 roku, a więc 336 lat później. Grecja dopiero w 1923.

Czy wszyscy przeszli na ten kalendarz gregoriański? Może znacie kogoś kto należy do religii prawosławnej? Kiedy oni mają Boże Narodzenie? My nagrywaliśmy ten odcinek 6 stycznia 2022 roku. Właśnie 6 stycznia w religii prawosławnej była Wigilia, a 7 stycznia było Boże Narodzenie. Dlaczego? Religia prawosławna jest głównie w Rosji. Wprawdzie Rosja używa kalendarza gregoriańskiego jednak w kościele prawosławnym używa się dalej kalendarza juliańskiego. Pamiętacie, że papież Grzegorz XIII musiał usunąć 10 dni aby przesunąć kalendarz. Do dzisiaj kalendarz juliański przesunął się jeszcze bardziej i różnica wynosi 13 dni. Tak więc większość ludzi ma Boże Narodzenie 25 grudnia, a prawosławni mają 13 dni później. Tak naprawdę oni też mają 25 grudnia, ale według tego starego kalendarza juliańskiego.

My dzisiaj używamy gregoriańskiego kalendarza słonecznego. Jednak wcześniej ludzie używali głównie kalendarzy księżycowych. W języku polskim słowo miesiąc znaczyło kiedyś księżyc. Jeden miesiąc księżycowy to 29,5 dnia, tak więc rok księżycowy to 354 dni, czyli 11 dni za mało. Tak więc w kalendarzach księżycowych mniej więcej co 3 lata dodaje się 13 miesiąc. Rzymianie mieli kalendarz słoneczny, który zaczynał się 1 marca. Jednak w roku 154 p.n.e. przesunęli rok i zaczęli rok od 1 stycznia i tak jest do dzisiaj. Tamten rzymski kalendarz był niedokładny. Poprawił go Juliusz Cezar. Dodał 1 dzień co 4 lata, a rok 46 p.n.e. wydłużył do 445 dni. Ten kalendarz juliański też był trochę niedokładny. Poprawił go papież Grzegorz XIII w 1582. Skrócił on tamten rok o 10 dni. Początkowo ten kalendarz gregoriański przyjęli tylko katolicy, ale dzisiaj używają go prawie wszyscy. Jedynie w religii prawosławnej obchodzi się Boże Narodzenie wg starego kalendarza juliańskiego czyli 13 dni później.